Birçok sektörde olduğu gibi Türk basını açısından da 2019 yılı kötü geçti. Son 17 yıldır özgürlük mücadelesi veren Türk basını için 2018 yılının üçüncü çeyreğinden itibaren ekonomik kriz karşısında ayakta kalma mücadelesi de başladı. Bu mücadele sonucunda kimi gazeteler sallanarak da olsa ayakta kalabilirken, birçoğu da kapısına kilit vurdu. CHP İzmir Milletvekili Atila Sertel, 2019 yılında yaşananların ışığında Türk basınındaki krizi aktardı.
Ülke ekonomisindeki kötü gidişat ve dışa bağımlılık; gazete ve kitap basımı yapan yayınevlerini yaşayamaz hale getirirken, basın ve medya kuruluşlarını da kapanma noktasına getirdi. Büyük medya kuruluşlarına ait bazı yaygın gazeteler kapanırken, çok sayıda yerel gazete de baskıya son verdi. 2019 yılında Resmi İlan hakkı bulunan günlük gazetelerin 100’den fazlası kapandı. Yerel gazetelerin asgari 10 kişiyle çıkarıldığı düşünüldüğünde işsiz gazeteciler ordusuna bin kişi daha eklendi.
2018 yılının üçüncü çeyreğinde başlayan dövizdeki yüksek dalgalanmalar, gazete kağıdında dışa bağımlı olan Türk basınını derinden sarstı. Gazeteler, kâğıt krizine yönelik olarak; kadroda küçülmeye giderken, birçoğu sayfa sayısını düşürdü ve renksiz çıkmaya başladı. Yine çoğu dergi yayına ara verirken pek çok gazete de zamlandı. Küçülmeye yönelik bütün önlemlere rağmen il ve ilçe merkezlerinde uzun yıllardır yayın yapan, resmi ilan hakkına sahip 100’den fazla günlük gazete kapısına kilit vurdu.
Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) İzmir Milletvekili Atila Sertel, Türk basını açısından 2019 yılını değerlendirdi. 2019 yılını gazete ve gazeteciler için “kara bir yıl” olarak nitelendiren Atila Sertel, “Türk basınının son 17 yıldır verdiği ‘basın ve ifade özgürlüğü’ mücadelesine ekonomik yönden ayakta kalma mücadelesi de eklendi. Ekonomik kriz nedeniyle Habertürk, Vatan, Güneş, Star gibi yaygın gazetelerin yanı sıra Balıkesir’de 52 yıldır yayımlanan Yeni Haber Gazetesi gibi uzun yıllardır yayınlanan çok sayıda gazete kapandı. Resmi ilanların yanında iktidarın kaynaklarını da kullanan yaygın gazetelerin kapanması krizin boyutlarını iyice ortaya çıkardı” dedi.
MUHALİFLERE GÖZDAĞI
2019 yılının son günlerinde yaşanan Sözcü Gazetesi’nin deneyimli isimlerine verilen hapis cezalarının ve Basın İlan Kurumu’nun Cumhuriyet ile Birgün gazetelerine resmi ilan akışını durdurma kararlarının Türk basınının içinde bulunduğu son 17 yılın özeti niteliğinde olduğunu söyleyen CHP İzmir Milletvekili Atila Sertel, adında “Ak” olan partinin bütün icraatlarının “kara” olduğunu dile getirdi. CHP Milletvekili Sertel, demokrasinin olmazsa olmazı basın ve ifade özgürlüğünün CHP iktidarında tüm kurum ve kuruluşlarıyla işletileceğini söyledi.
Cumhuriyet Halk Partisi’nin gazeteci kökenli Milletvekili Atila Sertel, 2019 yılında Türk basınında yaşananları şöyle özetledi:
DÖRT GAZETECİDEN BİRİ İŞSİZ
Yerel basının sıkıntılarına değinmeden önce ülkemizdeki genel durumunu özetlemekte fayda var. Türkiye’de Resmi ilan yayınlama hakkına sahip, Basın İlan Kurumu’nun görev alalında 32’si yaygın, 10’u bölgesel, 642’si de yerel olmak üzere 684 gazete; Valiliklerin görev alanında ise 422 yerel gazete olmak üzere toplamda 1106 gazete mevcut.
Bu gazetelerin asgari kadrolarında hâlen 7 bin 593'ü fikir işçisi olmak üzere, dağıtım, baskı, büro işçileriyle birlikte yaklaşık 15 binden fazla kişi istihdam ediliyor.
15 Temmuz darbe girişimi sonrasında ise 119 basın yayın kuruluşu kapatılırken son 5 yılda 3 bin 804 gazetecinin basın kartı iptal edildi.
Basın sektöründe kapatılan ve kapanan yayın organları nedeniyle işsizlik yüzde 30’a ulaşmış, son 10 yılda işsiz kalan gazeteci sayısı 10 bini aştı.
Gazetecilik bölümü mezunları içinde işsizlik oranı 2016’da yüzde 19,2, 2017 yılında ise yüzde 19,1 olarak gerçekleşmiştir. TÜİK mesleklere göre işsizlik güncel verilerine göre 2018 güncel verilerine göre yüzde 25 oranla gazetecilikteki işsizlik rekor düzeydedir. Bu orana gazeteci olduğu halde başka bir alanda çalışanları da eklediğimizde mesleğini yapamayan ve işsiz olan gazeteci sayısı çok daha yüksek boyutlara ulaştı. Öte yandan yazdıkları ve düşünceleri nedeniyle cezaevinde bulunan 108 gazeteci de mesleklerini yapamıyor.
Türkiye Gazeteciler Sendikası’nın yaptığı bir araştırmaya göre 2018 yılında ülkedeki üniversitelerin gazetecilik bölümlerinden 2000-2150 arasında öğrenci mezun oldu. Sektördeki işsizlik oranı hesaba katıldığında mezun olan her dört gençten biri işsiz kalma tehdidi ile yüz yüze kaldı.
KAĞIT KRİZİ GAZETELERİ VURDU
Ekonomide yaşanan kötü gidişat ve dışa bağımlılık; gazete ve kitap basımı yapan yayınevlerini yaşayamaz hale getirirken, basın ve medya kuruluşlarını da kapanma noktasına getirdi. Büyük medya kuruluşlarına ait bazı yaygın gazeteler kapanırken, çok sayıda yerel gazete de baskıya son verdi. Kâğıt krizine yönelik olarak; sayfa sayısını azaltma, sayfa yüzölçümlerini küçültme, kadro sayısını azaltma ve gazete satış adedini düşürmeye yönelik kararlar aldı. Zor günler geçiren yerel gazeteler, kadroda küçülmeye giderken, birçoğu sayfa sayısını düşürdü ve renksiz çıkmaya başladı. Yine çoğu dergi yayına ara verirken pek çok gazete de zamlandı.
2017’de tonu 750 Avro olan kâğıdın 900 Avro’ya çıktı, ithal kâğıt 5’te 3 azaldı. Yayıncı maliyeti yüzde 60 arttı. Türkiye’de sadece birinci hamur kâğıt üretilmekte, bu üretim de pazarın yüzde 3’üne denk gelmektedir. Gazete ile kitap kağıdının neredeyse tamamı ithal ediliyor. Sektör temsilcileri kağıtta dışa bağımlılığın yerini mutlaka yerli üretime bırakması gerektiğini vurguluyor.
SETA VAKFI GAZETECİLERİ FİŞLEDİ
Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmalar Vakfı (SETA), yeni yayımladığı “Uluslararası Medya Kuruluşlarının Türkiye Uzantıları” başlıklı raporda, yabancı basının Türkçe servislerinde çalışan gazetecileri hedef aldı. Raporda, gazeteciler özgeçmişleriyle tek tek listelenerek, yaptıkları retweet’ler ve daha önce hangi gazetelerde çalıştıkları rapor şeklinde Temmuz 2019 tarihinde kamuoyuyla paylaşıldı.
Raporda özellikle uluslararası yayın kuruluşlarının Türkiye faaliyetlerine ve bu kurumlarda çalışan gazetecilere yer verildiği görüldü. Voice of America (VOA) yanı sıra BBC, Deutche Welle, Euronews, Sputnik, CRJ ve The Independent’in kurumları yer aldı.
Raporda, söz konusu kuruluşlarca yapılan haberler kısaca ele alındıktan sonra görevli gazeteciler hakkında isim isim geçmişte hangi medya kuruluşlarında çalıştıkları bilgileri (eksiklikler ile) verilerek, Twitter’daki sosyal medya paylaşımlarıyla ilgili “hükümet karşıtı” veya “hükümete eleştirel” gibi yorumlar sıralandı. Rapora gazetecilerden ve basın meslek örgütlerinden çok sayıda tepki geldi. Türkiye Gazeteciler Sendikası raporu hazırlayanlar hakkında suç duyurusunda bulundu.
SETA Raporu’nda fişlenen gazetecilerden bazıları şöyle: “Mahfi Eğilmez, Fehim Taştekin, Nevşin Mengü, Banu Güven, Bülent Mumay, Zafer Arapkirli, Yavuz Oğhan, Ahu Özyurt, İsmail Saymaz, Akif Beki, Hülya Polat, Serdar Cebe, Mahir Boztepe, Ceyda Karan, Rengin Arslan, Tuğçe Akkaş, Can Ataklı, Nevzat Çiçek, Fuat Keyman.”
KAPANMALAR ARTARAK DEVAM ETTİ
Dövizdeki sert dalgalanma ve artışlarla birlikte 2018 yılının ikinci yarısından itibaren hissedilen ekonomik kriz, 2019 yılında da devam etti. Bu süreçte gazeteler basın ve ifade özgürlüğüne yönelik baskıların yanı sıra iki ciddi krizle daha uğraştı: Kağıt ve ekonomi. Bütün bu nedenlerden dolayı yazılı basındaki yaprak dökümü devam etti. Türkiye’nin hemen her ilinde resmi ilan hakkı olmasına rağmen en az iki gazete kapandı.
2002 yılında Doğan Grubu’nun çatısı altında yayın hayatına başlayan Demirören Medya Grubu'nun 5 gazetesinden birisi olan Vatan Gazetesi kapatma kararı alındı.
9 Haziran 2012 tarihinde yayın hayatına başlayan ve Sözcü Grubu'nun çıkardığı AMK Spor (Açık Mert Korkusuz) gazetesi, Ocak 2019 tarihinde yayın hayatına son verdi.
1 Mart 2009'da dev bir matbaa yatırımı ile yayın hayatına başlayan Ciner Grubu çatısı altındaki Gazete Habertürk, kağıt gazetelerin satışlarının iyice düşmesi, reklamların azalması ve artan baskı maliyetleri nedeniyle yayın hayatına son verdi.
Hükümete yakın TürkMedya bünyesinde faaliyet gösteren Star ve Güneş gazetesi 2019 yılının son gününde son sayılarıyla çıkarak kapısına kilit vurma kararı alındı. Güneş gazetesinin Akşam gazetesi içerisinde dört sayfa ek olarak yer almaya devam edeceği duyuruldu.
Bursalı ünlü iş adamı ve eski devlet bakanı Cavit Çağlar'ın 19 Aralık 1994'te Bursa'da kurduğu Olay TV ile 1995 yılında kurduğu Olay Radyo yayın hayatına son verdi. 35 gazeteci işsiz kaldı. Olay Gazetesi'nin yayın hayatına şimdilik devam edeceği öğrenildi.
15 yıldır düzenli olarak yayınlanan Güncel Hukuk Dergisi, 175. sayısıyla okurlarına veda etti.
Ekim 2014’te yayın hayatına başlayan aylık dergi Magma Dergisi ekonomik kriz nedeniyle yayınlarını iki aylık periyodlarla sürdürme kararı aldığını açıkladı.
Karaman’da altı yerel gazete, ekonomik nedenlerden yayın hayatlarını ‘haftalık gazete’ olarak sürdürmeye başladı. 1 Ocak 2019 tarihi itibarıyla, farklı sayıda yayınlanan gazeteler haftada 3 gün, 6 sayfa olarak okurlarına ulaşmaya başladı.
Ekonomik sıkıntılar nedeniyle bir süredir zorlanan Samsun Olay Gazetesi de kapanan gazeteler arasındaki yerini aldı. Böylece Samsun’da yayın yapan günlük gazete sayısı 11’den 6’ya düştü.
Kocaeli'de 14 yıllık Darıca Gazetesi zor koşular yüzünden baskıya son verdi.
Balıkesir’de 52 yıldır yayımlanan Yeni Haber Gazetesi ekonomik kriz nedeniyle yayın hayatına son verdi.
Artan döviz fiyatları karşısında maliyetlere dayanamayan İzmir'in günlük gazeteleri Pazar günleri çıkmama kararı aldı. İzmir Gazeteciler Cemiyeti'nin gazetesi olan Dokuz Eylül ile birlikte Ege Telgraf, Haber Ekspres, Yeni Bakış, Ticaret, Yenigün ve İlkses gazeteleri haftada 6 gün yayınlanmaya başladı. Bu gazetelerden bazıları sayfa sayılarını da düşürdü.
Gaziantep’te yayımlanan 19 yerel gazete, 3 katına çıkan kağıt ve kalıp fiyatlarından kaynaklı sorunu aşmak için çareyi siyah-beyaz baskı yapmakta ve sayfa sayısını azaltmakta buldu.
Türkiye genelinde illere göre kapanan gazete sayıları ortalama şöyle oluştu: “Adana (3), Afyonkarahisar (2), Ankara (1), Antalya (4), Aydın (4), Balıkesir (2), Bursa (5), Çanakkale (4), Diyarbakır (1), Edirne (1), Gaziantep (2), İstanbul (5), İzmir (4), Kocaeli (1), Konya (4), Manisa (8), Mardin (1), Mersin (1), Ordu (1), Samsun (1),
Şanlıurfa (1), Trabzon (2), Van (1), Kütahya (2), Burdur (2), Isparta (3), Niğde (2), Aksaray (2), Kırşehir (3), Bartın (1), Düzce (2), Amasya (3), Adıyaman (3), Bayburt (2), Ardahan (5), Kars (5), Siirt (3), Şırnak (3), Hakkari (2).”
GAZETECİLER TEHDİT EDİLDİ SALDIRIYA UĞRADI
Yeniçağ Gazetesi Yazarı Yavuz Selim Demirağ, evinin önünde altı kişinin saldırısına uğradı. Saldırganlardan ikisi yakalandı.
MHP Kastamonu İl Başkanı Yüksel Aydın'ın öğrenci etkinliğini bastığı haberini yapan AJANS 37 muhabiri Mehmet Eren, Kastamonu meydanında saldırıya uğradı.
Antalya'nın deneyimli gazetecilerinden İdris Özyol'a bir grup tarafından saldırı düzenlendi. 15 Mayıs akşamında çalıştığı gazetenin önünde düzenlenen saldırıda yaralanan Özyol, Antalya Atatürk Devlet Hastanesinde tedavi altına alındı. Saldırganlar yakalandı.
Antalya Aksu'da "Güney Haberci" isimli internet sitesinin sahibi gazeteci Ergin Çevik kimliği belirsiz üç kişi tarafından darp edildi. Saldırının Çevik’in köşesine taşıdığı Kundu’daki Orion Pazarı ile ilgili yazısından kaynaklanmış olabileceği iddia edildi.
T24 muhabiri Gökçer Tahincioğlu, yaptığı Hizbullah haberi sonrasında çok sayıda tehdit aldığını açıkladı.
Adana’da Egemen Gazetesi imtiyaz sahibi gazeteci Hakan Denizli, Evren Sitesi’ndeki evinden çıkarken uğradığı silahlı saldırı sonucu baldırından yaralandı. Yanında torunu ve kızı varken silahlı saldırıya uğrayan gazeteci Seyhan Devlet Hastanesine kaldırıldı.
Gazeteci Sabahattin Önkibar, Ankara'da evine 300 metre kala 3 kişi tarafından yumruklu saldırıya uğradı.
Cumhuriyet Gazetesi yazarı Mine Kırıkkanat’ın evinin, yurtdışında olduğu sırada polis kılığına girmiş iki kişi tarafından arandığı ortaya çıktı. Mine Kırıkkanat, aynı günlerde Frankfurt Main’den gelmiş görünen bir mail ile yeni bir ölüm tehdidi aldı.
Türk Silahlı Kuvvetleri komuta kademesine hakaret ettiği iddiasıyla hakkında soruşturma açılan Akit Gazetesi Haber Müdürü Murat Alan Gaziosmanpaşa Sarıgöl'de 4 kişinin saldırısına uğradı.
SETA Vakfı, Uluslararası Medya Kuruluşlarının Türkiye Uzantıları başlıklı rapor ile gazeteciler fişlendi. Türkiye Gazeteciler Sendikası SETA Vakfı'nın fişleme raporu nedeniyle suç duyurusunda bulundu.
Sendika.org kameramanı Murat Bay'ın kamerası Diyarbakır'da kayyuma karşı yapılan protestoları takip ettiği sırada TOMA tarafından kamerası ezildi. Gazetecilerin görüntü alması engellenmeye çalışıldı.
Adıyaman’da Menzil tarikatına üye kişiler bir köyde 230 bin metrekarelik alana inşa edilen ‘Buhara Evleri’nde boğulan çocuğun haberini yapmak isteyen gazetecinin etrafını çevirip, çektiği fotoğrafları sildi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Eylül ayında ABD'ye yaptığı ziyaret öncesi FOX TV muhabirinin Tank palet fabrikasıyla ilgili CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu'nun "gizli kararname çıkarıldı" iddiasına ilişkin sorusu üzerine, "Fox TV'yi bir yalan medya olmaktan çıkarın. Bir defa dürüst olun" dedi.
Konya'da kutlanan 24 Kasım Öğretmenler Günü'nde Vali Cüneyit Orhan Toprak, konuşma yapacağı sırada karşısında bacak bacak üstüne attı diye bir öğretmeni "Sen öğretmen misin birader? Öğretmen gibi otur da bir görelim" diyerek azarladı. Vali Toprak'ın uyardığı kişinin yerel gazeteci olduğu ortaya çıktı. Daha sonra muhabir Ali Kuş'un patronu Anadolu'da Bugün Gazetesi İmtiyaz Sahibi Ahmet Baydar, Konya Valisini makamında ziyaret ederek “Valimizin yanındayız. Valimizin yıpratılmaya çalışılmasının karşısındayız” dedi. Muhabir Ali Kuş'un ise izne ayrıldığı ortaya çıktı.
Korkusuz Gazetesi yazarı Ahmet Takan, evinin önünde saldırıya uğradı. Beyzbol sopalı bir kişi tarafından gerçekleştirilen saldırıda, gazeteci Ahmet Takan bel ve sırtından darp edildi.
Gazeteci Metin Işık Iğdır’da MHP’lilerin saldırısına uğradı. Ölümden dönen gazetecinin darp edilme nedeni MHP milletvekili Yaşar Karadağ’ı eleştirmek oluğu iddia edildi. Işık, "Yazdığım haberler birilerini rahatsız ettiği için saldırıya uğradım. Saldırganların kimliği belli. Adalet önünde hesap vermelerini istiyorum" dedi.
Yılın son günlerinde İYİ Parti Genel Başkanı Meral Akşener'in basın danışmanı, Yeniçağ gazetesi yazarı Murat İde evinin önünde 7-8 kişinin saldırısına uğradı.