Sayıştay 2022 yılı raporlarını açıkladı. İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin TCDD ile ortak işletmesi olan İzmir Banliyö Taşımacılığı Sistemi Ticaret Anonim Şirketi’nin (İZBAN) de raporunun yer aldığı süreçte bir çok bulguya yer verildiği görüldü.

İzmir banliyö taşımacılığı sistemi ticaret anonim Şirketi’nin (İZBAN) 2022 yılı sayıştay raporu belli oldu. Birçok maddenin yer aldığı raporda hurdaya ayrılan varlıkların muhasebe kayıtlarında yer almaması, kredi taksitlerinin zamanında ödenememesi sebebiyle ilave masraflara katlanılması, Çiğli’de yaralan  şirket ana hizmet binasının ruhsatsız olması ve muhasebe kayıtlarına alınamaması ve biniş ücreti toplama sisteminde eksiklikler bulunması yer aldı. Açıklanan 10 bulgu arasında en dikkat çekenler ise ‘biniş ücretleri’ , ‘hurdaların kayıt altına alınmaması’ ve ‘kaçak hizmet binası’ maddeleri oldu.

HURDAYA AYRILAN VARLIKLARIN MUHASEBE KAYITLARINDA YER ALMAMASI

Şirketin faaliyetlerinde kullandığı ve kullanım ömrünü doldurması sebebiyle hurdaya ayrılan tren tekerleği, cer motoru, yedek parçalar vb. maddi duran varlıkların atölye alanında muhafaza edildiği, ancak bu hurdalara muhasebe kayıtlarında yer verilmediği görülmüştür. 26.12.1992 tarih ve 21447 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan, Hazine ve Maliye Bakanlığı 1 Sıra numaralı Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’nde, 294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabı:

“Çeşitli nedenlerle işletmede kullanılma ve satış olanaklarını yitiren stoklar ve duran varlıkların izlendiği hesaptır.” şeklinde tarif edilmiştir. Hesabın işleyişine ilişkin ise tanımda bahsedilen niteliğe dönüşen varlıklar ilgili bulundukları varlık hesaplarından çıkarılarak bu hesaba alınır; elden çıkarıldıklarında ise hesap kapatılır denilmek suretiyle hesaba ilişkin kayıtların ne şekilde yapılması gerektiği tarif edilmiştir. Görüleceği üzere çeşitli nedenlerle kullanılma ve satış olanaklarını yitiren varlıklar öncelikle 294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabına borç kaydedilecek ve muhasebe kayıtlarında yer alması sağlanacaktır. Daha sonra şirket tarafından elden çıkarıldığında ise bu hesap kapatılacaktır.

T.C. Sayıştay Başkanlığı İzmir Banliyö Taşımacılığı Sistemi Ticaret Anonim Şirketi 2022 Yılı Sayıştay Düzenlilik Denetim Raporu 11 Ancak şirketin tamirhane binasında çeşitli noktalarda muhafaza edilen hurdaya ayrılmış duran varlıkları olduğu görülmesine rağmen muhasebe kayıtlarında 294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabına geçmiş yıllar dâhil herhangi bir muhasebe kaydı yapılmadığı görülmüştür. Bahsi geçen hurdaların tutanak altına alınarak değerlerinin belirlenmesi ve 294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabına kaydının yapılması gerekmektedir.

BİNİŞ ÜCRETİ TOPLAMASI KİME AİT?

Şirketin şehir içi yolcu taşımacılığı işine ilişkin biniş ücretlerinin İzmir İnovasyon ve Teknoloji AŞ tarafından toplandığı ancak bu hizmete ilişkin 2022 yılının 11’inci ayına kadar sözleşme veya protokol imzalanmadığı ve bu sebeple vekaletsiz iş görme ediminin gerçekleştirildiği görülmüştür. Yapılan protokolün ise yeterince detaylı olmaması sebebiyle kartlarda kalıp kullanılmayan paralar ile İzmirim kart satış bedellerinin kime ait olacağının bilinmediği, aktarma sonucu taşınan yolculara ait hasılat paylaşımın nasıl yapılacağının belirlenmediği ve yıllar itibariyle bahsedilen sebeplerle biriken paraların hangi kurum nezdinde biriktirildiği, mevduat hesabında değerlendirilip değerlendirilmediği, bu tutarlardan şirket adına pay ayrılıp ayrılmadığı veya ne şekilde kullanıldığının bilinmediği görülmüştür.

TURİSTLERİN KARTLARINDAKİ PARALAR NEREDE ?

İzmir’in ülke genelinde en çok turist alan şehirlerden biri olduğu göz önüne alındığında gelen turistlerden toplu ulaşımdan faydalanmak isteyenlerin İzmirim kart satın aldıkları ve İzmirim kart satış bedeli ile maliyet bedeli arasında oluşan kârın kime ait olduğunun bilinmediği görülmüştür. Kart satış kârının yanında yine aynı sebeplerle gelen yolcuların şehirde ne kadar biniş yapacaklarını tam olarak bilemedikleri için karta ortalama bedeller yükledikleri ve tamamını kullanmadan şehirden ayrıldıkları durumda kartta kalan ve yıllarca kullanılmayan tutarların hangi hesapta toplanacağı, ne şekilde nemalandırılacağı, bu bedellerin paylaşımı vb. hususlara yönelik düzenlemelerin yapılmadığı görülmektedir. Nitekim şirketin kurulduğu zamandan bu yana kartta kalan paralara yönelik herhangi bir gelir elde edemediği ve hâlihazırda T.C. Sayıştay Başkanlığı İzmir Banliyö Taşımacılığı Sistemi Ticaret Anonim Şirketi 2022 Yılı Sayıştay Düzenlilik Denetim Raporu 17 bu paraların miktarı ve nerede biriktiği hakkında bilgisinin olmadığı görülmektedir. Belirtilen hususlar dışında il içerisinde aktarma yapılmak suretiyle birden fazla toplu taşıma aracı kullanıldığında bu tutarların ilgililerine nasıl dağıtılacağına ilişkin protokolde herhangi bir hüküm bulunmadığı ve bu uygulamanın da teamüllere dayanılarak yürütüldüğü anlaşılmaktadır. Bahsi geçen hususlar göz önünde bulundurularak kapsamlı ve her detayı düşünülerek hazırlanacak sözleşmenin taraflar arasında imzalanarak gelecekte ortaya çıkması muhtemel anlaşmazlıkların engellenmesi gerekmektedir.

EKONOMİK DEĞERİ OLAN HURDALARIN AÇIK ALANDA BIRAKILARAK KAYIT ALTINA ALINMAMASI

Şirketin çeşitli sebeplerle kullanım ömrünü doldurmuş hurda niteliğindeki taşınırlarının iki farklı alanda muhafaza edildiği, taşınırların hurdaya ayrıldığında herhangi bir kayıt veya güvenlik sistemi olmayan açık bir alana bırakıldığı, yedek parça olarak kullanılabilecek parçalarının ihtiyaç duyulan birimlerce hurdaların üzerinden sökülerek tekrar kullanılabildiği, daha sonra kullanılma imkânı kalmadığında ise şirketin hurdalar için ayırmış olduğu kilitli bir bölümde muhafaza edildiği görülmüştür. Yukarıda bahsedildiği üzere arızalanma, kırılma, kullanım ömrünü tamamlama vb. sebeplerle gerek istasyonlardan gerek tren setlerinden çıkan hurda niteliğindeki taşınırların kayıt altına alınmayarak depoda herkesin ulaşım imkânı olan açık bir alana bırakılarak bu hurdalardan tekrar faydalanılması amaçlanmaktadır. Nitekim istasyon şeflikleri veya tren bakım onarımı ile ilgilenen birimler herhangi bir parça arıza yaptığı zaman doğrudan yenisini sipariş vermek yerine öncelikle bu hurda alanından parçanın temin edilip edilemeyeceğini kontrol etmekte ve temini mümkün ise kuruma ek mali külfet yüklemeyerek bu alandan temin etmektedir. Daha sonra herhangi bir şekilde kullanım imkânı kalmadığı anlaşılan hurdalar kilitli hurda depo alanına taşınarak orada muhafaza edilmektedir. Kullanım ömrünü tamamlamış taşınırların ihtiyaç duyulan parçalarının ilgili birimlerce tekrar kullanılması iyi bir uygulama olmakla beraber çeşitli riskleri de beraberinde getirmektedir. Bu risklerle karşı karşıya kalmamak için hurdalardan bu şekilde faydalanılmasına devam edilmesiyle birlikte bunların görevlendirilecek bir personel sorumluluğunda kayıt altına alınarak kilitli bölümde muhafaza edilmesi ve ilgililerce ihtiyaç duyulduğunda yine görevli eşliğinde tekrar kullanıma yönlendirilmesinin uygun olacağı değerlendirilmektedir.

KREDİ TAKSİTLERİNİN ZAMANINDA ÖDENEMEMESİ SEBEBİYLE İLAVE MASRAFLARA KATLANILMASI

Şirket tarafından çekilen bazı kredilerin, anapara ve faiz ödemelerinin gerçekleştirilmeyerek ilave bir takım masraflara katlanıldığı görülmüştür. Şirketin kuruluş sürecinde yurt dışından satın almış olduğu tren setleri için çekilen kredilerin 2020 yılından itibaren anapara ve faiz ödemelerinin gerçekleştirilemediği, aylar itibariyle taksiti gelen ödemelerin ertelenmesi için borçlanılan kuruluşa başvuruda bulunulduğu ve kredilerin ertelenmesi için ilave masrafa katlanıldığı, ödenen bu erteleme bedellerinin borcun anapara ve faizinden indirilen ödeme olmayarak borç miktarının sabit kaldığı ve ödenen bedellerin borcun belirli bir süre ertelenmesi dışında kuruma herhangi bir faydasının olmadığı, bu bedellerin katlanarak arttığı ve kurum bütçesi içerisinde önemli bir yüke sebebiyet verdiği görülmüştür. Yine yıllar itibariyle ödenemeyen ve ertelenen borçlar katlanarak büyüdüğü için önce 50.000.000 USD daha sonra 30.000.000 USD kredi çekilerek vadesi geçmiş borçların kapatıldığı ve şirketin sürekli artan borç yükü altına girdiği anlaşılmıştır.

ŞİRKET ANA HİZMET BİNASININ RUHSATSIZ OLMASI VE MUHASEBE KAYITLARINA ALINAMAMASI

Şirket tarafından ana hizmet binası olarak kullanılan yapının, yapı ruhsatı ve yapı kullanım izin belgesi olmadan ruhsatsız bir şekilde kullanıldığı, mevcut arsa üzerinde şirketin ana hizmet binası ile Türkiye’nin en büyük banliyö tamir atölyelerinden birisinin bulunduğu, arsanın mülkiyetinin hazineye ait olduğu ve 2010 yılından itibaren herhangi bir kira vb. ilişki kurulmadan kullanıldığı, 2021 yılında hazine tarafından İzmir Büyükşehir Belediyesine tahsis edildiği ancak Büyükşehir Belediyesi tarafından tahsis alındıktan sonra İZBAN’ın kullanımı için kira, protokol vb. sözleşme imzalanmadığı ve hali hazırda işgalli olarak kullanıldığı, bu sebeple atölye ve hizmet binasının muhasebe kayıtları ile ilişkilendirilemediği anlaşılmıştır. 3194 sayılı İmar Kanunu’nun “Kapsam” başlıklı 2’nci maddesinde belediye ve mücavir alan sınırları içinde ve dışında kalan yerlerde yapılacak planlar ile inşa edilecek resmi ve özel bütün yapıların anılan Kanun kapsamında olduğu belirtilmiş; Kanun’un “Tanımlar” başlıklı 5’inci maddesinde ise yapı; karada ve suda, daimi veya muvakkat, resmi ve hususi yeraltı ve T.C. Sayıştay Başkanlığı İzmir Banliyö Taşımacılığı Sistemi Ticaret Anonim Şirketi 2022 Yılı Sayıştay Düzenlilik Denetim Raporu 24 yerüstü inşaatı ile bunların ilave, değişiklik ve tamirlerini içine alan sabit ve müteharrik tesis şeklinde tanımlanmıştır. Ayrıca anılan Kanun’un dördüncü bölümünde yapı ruhsatı alınmasına ilişkin detaylara yer verilmiş olup, Kanun’un 21’inci maddesinde Kanun kapsamına giren bütün yapılar için 26’ncı maddede belirtilen istisnai haller hariç yapı ruhsatı alınmasının zorunlu olduğu, aynı bölümde yer alan “Yapı kullanma izni” başlıklı 30’uncu maddesinde ise bir yapının tamamen bittiği takdirde tamamının, kısmen kullanılması mümkün kısımları bittiği takdirde de bu kısımlarının kullanılabilmesi için inşaat ruhsatını veren belediyeden izin alınması gerektiği hüküm altına alınmıştır. Yapılan incelemelerde Çiğli İlçesinde bulunan ve şirket tarafından ana hizmet binası ve tamir atölyesi olarak kullanılan yapıya ait 105.960,03 m2 arsanın hazineye ait olduğu ve İzmir Büyükşehir Belediyesine tahsis edildiği, söz konusu arsanın şirkete devrine veya kiraya verilmesine ilişkin olarak alınmış herhangi bir karar bulunmadığı, mezkur arsa üzerinde yer alan ve Şirket tarafından ana hizmet binası ve tamir atölyesi olarak kullanılan yapının yapı ruhsatı ve yapı kullanım izin belgesinin de olmadığı tespit edilmiştir. Şirketin merkez binasının bulunduğu arsanın Şirkete ait olmaması, bununla ilgili gerekli satış, tahsis ve devir işlemlerinin yapılmamış olması, arsa üzerinde bulunan yapının İmar Kanunu hükümlerine aykırı yapılmış ve kullanıyor olması, söz konusu yapının her an tahliye edilmesi ve yıkılması gibi riskleri beraberinde getirmektedir. Ayrıca bu durum şirketin mali tablolarında ana taşınmaza ilişkin kayıt yapılmasına engel olmakta ve ciddi bir mali değeri olan tamir atölyesi ile hizmet binasının muhasebe kayıtlarına alınamamasına sebebiyet vermektedir. Şirket tarafından kullanılan taşınmazın muhasebe kayıtlarına alınabilmesi için gerek Milli Emlak gerekse Büyükşehir Belediyesi ile görüşülmek suretiyle taşınmazın kullanımının yapılacak sözleşme ile İZBAN’a devredilmesi, ayrıca taşınmazın kullanım izninin ve ruhsatının da gerekli birimlerce alınması için başvuruların yapılması gerekmektedir

DİĞER BULGULAR ŞÖYLE

BULGU LİSTESİ

A. Denetim Görüşünün Dayanağı Bulgular

1. Alınan Depozito ve Teminatların Vadesine Uygun Hesaplarda İzlenmemesi

2. Banka Kredilerinin Vadelerine Göre Muhasebeleştirilmemesi

3. Hurdaya Ayrılan Varlıkların Muhasebe Kayıtlarında Yer Almaması

4. Stok Hesaplarının Hatalı Kullanılması ve Hizmet Alımlarının Stoklara Kaydedilmesi

5. Şirket Alacaklarının Hatalı Muhasebeleştirilmesi

6. Uzun Vadeli Borçların Vadesine Uygun Hesaplarda İzlenmemesi

7. Yazılım Alımlarının Hatalı Muhasebeleştirilmesi

B. Diğer Bulgular

1. Biniş Ücreti Toplama Sisteminde Eksiklikler Bulunması

2. Diğer Hazır Değerler Hesabının Kullanılmaması

3. Ekonomik Değeri Olan Hurdaların Açık Alanda Bırakılarak Kayıt Altına Alınmaması

4. İstisna Kapsamındaki Alım Usullerinin Yönetim Kurulu Kararına İstinaden Belirlenmemesi

5. Katma Değer Vergisinden İstisna Edilen Alımların Bir Kısmı İçin İstisna Başvurusunda

Bulunulmaması

6. Kredi Taksitlerinin Zamanında Ödenememesi Sebebiyle İlave Masraflara Katlanılması

7. Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabının Kullanılmaması

8. Şirket Ana Hizmet Binasının Ruhsatsız Olması ve Muhasebe Kayıtlarına Alınamaması

9. Yolcu Taşımacılığı Gelirlerinin Net Tutar Üzerinden Muhasebeleştirilmesi