Normal yürümeyi bilmiyordu. Hep bir yerlere yetişme telaşı, başka insanların dertlerine çözüm bulmaya çalışmak. O yoğun koşturmaca içinde küçücük güzellikleri yakalamayı seviyordu. Arabanın camından gökyüzünün maviliğini, kışa hazırlıktaki badem ağaçlarının güzel havaya aldanıp çiçeğe duruşunu seyrediyordu. 
Belki de şu anda dünyanın çeşitli yerlerinde insanlar aynı güzel şeylerden zevk alırken veya benzer sıkıntılardan üzülüyordu.  Pandemi tüm dünyayı etkilemiş minicik görünmeyen mikrop birçok insanın hayatını kaybetmesine neden olurken, herkesi evlere hapsetmişti. Nefesimizi bile doğru düzgün alamıyor maskeler ile nefes almakta zorlanıyorduk. Mahkûm olmak dört duvar arasına kapanmak ne kadar zor olduğunu evde hapis günlerinde daha iyi anlamıştık.
Dışarıda güzel bir hava vardı.
Beynindeki kötü düşünceleri uzaklaştırdı. Arabanın tekerlekleri döndükçe en küçük güzellikleri bile kaçırmamaya çalışıyordu.  Şehrin girişine yaklaşınca ne zamandır görmek istediği eski yapı karşıladı. Belki mesleği gereği daha çok dikkatini çektiğinden bu binayı, son halini mutlaka görmeliyim dedi.  Eşinden rica etti. Araba yol kenarında durdu. "Sen git gez, ben biliyorum seni beklerim" dedi.  Yavaş adımlarla binaya doğru yürüdü. Her anı hafızasına kayıt etmek istercesine incelemek istiyordu. Adımları binaya yaklaşmadan sarmal bir meydan karşılamıştı.  Sağda duvarda büyük beyaz bir barış güvercini heykeli adeta duvarları aşmak istercesine kanatlarını açmıştı. Başını yukarı kaldırdı. Bir çınar ağacı dalları ile korumak istercesine özgürlüğü gökyüzüne taşıyordu. 
Restore edilen taş bina içinde taşıdığı anıları ve sırları ile yılların suskunluğu sırlarını sırtında taşıyor gibiydi. Kapısının üstünde 1885 rakamları yıllara direnen bir anıt gibi duruyordu. Kapının sağ tarafında pirinç bir levha üzerinde “Datça Kavakdibi Demokrasi Evi" yazıyordu. 
Demokrasi ve mahkûmiyet... “Ne büyük çelişki” dedi.  Oysa o duvarlar arasında insanlar özgürlüklerinden uzakta dört duvar arasında mahkûm olarak yaşamışlardı. 
Mahkûmiyet neydi, bir ceza mıydı? Düşündü sonra suç neydi? İnsanlar neden suç işlerdi? Acaba cezaevine giren her insan suçlu muydu? Peki ya toplum? Ya aile? Onlar da suçlu değil miydi? Daha çocukluktan acaba yeterince sahip çıkıp, güzel bir yarın vaat edilebiliyor muydu? 
Düşündü... 
“Ya düşünmek… Düşünmek suç olur mu?” dedi 
Özgürlük için, eşitlik için düşünmek...
Özgürlük ve eşit bir yaşam için mücadele ederken, kimler özgürlüğünden olmuş, kimler o duvarlar arasına mahkûm edilmişti? 
Nazım Hikmet, Ahmed Arif, Sabahattin Ali, Yaşar Kemal, Orhan Kemal, Rıfat Ilgaz, Can Yücel ve daha birçok düşün insanı, en güzel düşüncelerinden kâğıda döktükleri kelimelerle düşüncenin hapis edilmeyeceğini bize göstermediler mi? Onların yaptıkları belki de o duvarlar arasında düşlerini yüreklerinden parmak uçlarına dökerek sessizliği şiirle, öyküyle, romanla haykırmak, yazdıkları ile o soğuk duvarlar arasında beyaz kâğıt ile dertleşmek, kalın duvarlardan dışarı seslerini duyurmaktı?

Bahçede dallarını özgürlüğe uzatırcasına açmış koca çınar ağacının altından masmavi gökyüzüne baktı. Nazım Hikmet’in Bursa Cezaevinde yazdığı dizeleri geldi aklına. Başını yukarı kaldırdı, gözlerini kapattı ve içinden kendi kendine mırıldanmaya başladı;
"Bugün Pazar / beni ilk defa güneşe çıkardılar”. 
Gözlerini açtı, pırıl pırıl güneş gözlerini kamaştırıyordu. Ilık esen Eylül rüzgârı sırtını okşadı.
Yavaşça kapıya yürüdü. Ahşap kapıyı açtı, koridorun sonunda masada bir genç kız oturuyordu. .
“Girebilir miyim” dedi. 
"Elbette” diye yanıtladı masada oturan kız. 
Sessizce içeri girdi. İçerisi loş bir ışıkla aydınlanmış, bir baştan bir başa kitap doluydu. Önce soldaki küçük odaya girdi.
Duvarda Datça ile özdeşleşmiş Datça'nın Can Babasının Sardunyaya Ağıt şiiri asılmıştı ve duvarın içine yapılan oyukta kendisine yakılan ağıt yakılan sardunya. Her köşesinden ışıklar vuruyordu.  Tepesinden yakılan ışıklar altında sorguya çekilmek için bekleyen bir şüpheli gibi göründü gözüne.
Yoksa cezasını çekmek üzere mahkûm mu edilmişti sardunya? Oysa ne suçu vardı direnmekten, çiçek açmaktan başka?
Ne demişti Can Yücel Sardunyaya Ağıt şiirinde? Peki nasıl yazılmıştı bu şiir?  
İzzet Çapa’nın Nebil Özgentürk  ile yapmış olduğu bir  söyleşisini anlattığı yazısında  bu şiir ile olan öyküsünü şöyle aktarır :
“Can Yücel’i 12 Mart’ta şiir çevirisinden dolayı cezaevine atmışlar. Ve hemen ardından sürgüne göndermişler Adana’ya. Milli Eğitim Bakanı Hasan Yücel’in oğlu Can Yücel ama ailenin durumu iyi değil. Bir emekli maaşı ve Can Yücel’in çeviri parasıyla geçiniyorlar sadece. Güler Abla ve 3 çocuğu, hafta sonları Can Yücel’i ziyaret edebilmek için İstanbul’da yönetmenlik yapan abimin ricasıyla babamda kalmaya başlıyorlar. Ben de 9-10 yaşlarındayım o yıllarda... Babam istisnasız 2 yıl boyunca her hafta sonu onları ağırladı. Biraz da Adana bu demek benim için. Diyebilirsin ki, ‘Kardeşim, misafir ağırlamak çok kolay!’ Ama sevgiyle ağırladı ve büyük şiirler çıktı o evde 2 yıl boyunca.
72’nin Ocak ayıydı. Can Abi, koğuşunun penceresine koymak için, cezaevine sardunya çiçeği istedi. Ortanca abimle Güler Abla bir Ege çiçeği olan sardunyayı zar zor bulup cumartesi günü cezaevine teslim ettiler, pazar günü de Can Abi’ye verildi. Ertesi hafta öğrendiler ki başgardiyan Rıza, “Ya koğuşta sardunya olur mu kardeşim’ diyerek kaldırıp atmış çiçeği. Bu çok hüzün yarattı bizim evde. Ben de bu hüznü gördüm. Aradan geçti 6 ay. 6 Mayıs 1972. Bir çığlıkla uyandım sabah. Herkes ağlıyor. Çünkü Deniz Gezmiş’in asıldığını öğrenmiştik. Sonsuz bir acı...
Yıllar sonra ben üniversite 1. sınıftayım. İzmir’de bir kitapçıda Can Yücel kitabı okuyorum. İçinde ‘Sardunya’ya Ağıt’ diye bir şiir var. (1) 
İşte o şiir duvarda asılı duruyor.  
Sardunyaya Ağıt
İkindiyin saat beşte
Başgardiyan Rıza başta
Karalar bastı koğuşa
Ikindiyin saat beşte

Seyre durduk tantanayı
Tutuklayıp sardunyayı
Attılar dipkapalıya
İkindiyin saat beşte

Yataklık etmiş zaar
Suçu tevatür ve esrar
Elbet bir kızıllığı var
Ikindiyin saat beşte

Dirlik düzenlik kurtulur,
Müdür koltuğa kurulur
Çiçek demire vurulur
İkindiyin saat beşte

Canların gözü yaşta,
Aklı idamlık yoldaşta,
Yeşil ölümle dalaşta
İkindiyin saat beşte
*
Duvarların arasında, ışıklar altında bulunan bu sardunyayı gördükçe, gözümün önüne yoğun ışıklar altında sorgulanan o insanlar geliyor. “Diren sardunya…” diyorum. “…Ki sen toprağa değer değmez yeşerensin”. 
*
Duvarda cezaevinde kalan mahkumlara ait defter ve kayıtlarına ait fotoğraflara bakıyorum. Belki bazıları için sadece sayıdan ibaret olan o rakamların her birinin bir öyküsü olduğunu düşünüyorum. 
*
Binayı gezerken burası, eski bir cezaevinden çok bir kültür hazinesi gibi görünüyor gözüme. Aslında oldum olası eski tarihi binaların yıkılarak restore edilmesine karşıyım. Evet güzel bir bina olmuş ancak ben duvarlarda yaşanmışlıkların yok edilmemesini, orada yaşayan insanların duvarlara kazıdıkları anıları ve diğer izleri de görebilmeyi dilerdim. 
Karşımda 1886 yılında yapılan 100 yılı aşkın tarihi yapısı ile, Türkiye'nin 60 metrekarelik en küçük cezaevi duruyor. 
Evet bu hali ile eski cezaevi halini yitirmiş durumda. Etrafındaki tel örgüler kaldırılmış ve Datça’yı gören, püfür püfür esen bir tepede duruyor. “Özgürlüğe bu kadar yakınken, ona sahip olamamak, belki de daha büyük mahkûmiyet” diye geçiyor aklından.
Şimdi o duvarların içinde bir boydan bir boya, kitaplar karanlığı aydınlatmak için bekliyor gibiydi.  
Deniz uzak olsa bile kulaklarında Sabahattin Ali’nin “dışarda deli dalgalar/ gelip duvarları yalar/ seni bu sesler oyalar/ aldırma gönül aldırma" dizeleri çınlıyordu. 
Kitaplara baktı, her birinin ulaşacağı zihinlerde birer çiçek olacağını düşündü.
Bu duvarlar arasında kalanlar neler yaşamış, ne acılar çekmişlerdi. “Acaba bu metinler arasında burada kâğıda dökülmüş olanları var mıydı” diye düşündü. “Datça'nın o deli rüzgarları ve masmavi göğü mutlaka şiir yazdırır insana” dedi kendi kendine.
Çok zamanı yoktu, kısa bir ziyaretti. Dışarı çıktı, güneş hala tepede parlıyordu. Duvardaki güvercin heykeli demir parmaklıklarını parçalamış, düşlerini mavi göklere salmış, özgürlük ve barışa kanat açmıştı. Yüreği ve gözleri ile güvercinin kanatlarını okşadı, imkânı olsa onu da duvardan mavi göklere salardı. 
Datça’ya geldiğinde kalemine ruh düşürerek havasının deli rüzgarlarının yazdırdığı eski bir şiiri geldi aklına, güvercinin kanatlarını yüreğine takmış gibi  koşar adım arabaya doğru giderken içinden bağıra çağıra bu şiiri okudu. 

Bir baştan bir başa
Bir başka dünya
Yürek hücreme kilitlediğim
Sessizliği yırtan
İsyankâr kelimeler uçuşuyor
Beynimin ıssız sokaklarında
Her harf bir çiçek açıyor
Öbek öbek
Kelebekler öpüyor usulca
Serçeler cıvıl cıvıl ötüşüyor
Güneş Masmavi suları
Aşk ile öperken
Kıpkızıl dudağından şehvetle
Martılar yükleyip kanatlarına
Gün batımını
Sonsuz bir aşkla
Tekrar kavuşmak üzere
Usul usul maviliklere batırıp
Uğurluyorlar

Rüzgâr ıslık çalan melodisinde
Dağ başlarından
Bulutları indiriyor
Bereket diye yağıyor yeryüzüne
Yediveren çiçekleri açıyor
Işık huzmesinde
Türküde halaya durmuş gelincikler
Papatyaların yanağını al basmış
Çocuk yüreğinden
Binlerce çocuk gülümsüyor

Issızlığın başkentinde
Çıplak ayak
Patika yollarında yürüyorum
Rüzgâr, dağların heybetli doruklarına uçuruyor sesimi
Maviden yeşile bir türkü doğuyor
Ağustos böcekleri çığlık çığlığa cümbüşte
Karanlığı deliyor fesleğenin kokusu
Ay dede gülümsüyor
Gözlerimi kapatıp
Yüreğimle yakalayıp
Gökyüzünden yağan
Binlerce yıldızı
Gönül kafesimin sevgi dolu dehlizlerine saklayıp
Gökkuşağından renkler...
Gülümseyen çocuklar...
Mutlu bir dünya...
Diliyorum
Dünyadaki tüm silahları
Toplayıp heybeme
Birer çiçek olarak doğmaları için
Toprağa gömüyorum
Beyaz güvercinler uçuruyorum
Gecenin karanlığına
Sarhoş muyum? neyim?
Oysa bir damla bile içki içmemişken
Denizin turkuazını
Gökyüzünün mavisini
Çiçeklerin kokusu ve rengi ile
Yaprakların yeşilini içmiştim sadece
Başım dönüyor, dönüyor
Dönüyorum
Bir Ege türküsünün ezgisinde
Zeybeğe selam duruyor yüreğim
Hayatın yorgunluğundan
Çakırkeyif,
Duraklıyorum kumsalda
Yüreğimden bir tebessümle
Selam çakıyorum dalgalara
Tökezliyorum
Yüreğim yüreğine çarpıyor
Ellerimden tutup
Usulca gözlerimden öpüyorsun
Gecenin karanlığında
Binlerce martı kanadında
Gülümsüyorum…
Gülümsüyorsun…

Semihat Karadağlı /10.12.2021 Saat:23.48 İzmir 
Kaynak: 1 - İzzet Çapa  22.Kasım 2019

Not:  1886 yılında inşa edilen  8 kişi kapasitesi ve 60 metre kapalı alan 330 m2 zemin alanı ile   Türkiye’nin en küçük cezaevi olarak kabul edilen Datça Cezaevi  1901'den 2001'e kadar kapalı ve yarı açık cezaevi olarak kullanılmıştır. 12 Eylül 1980 darbesinden sonra CHP eski Genel Başkanı Bülent Ecevit'in tutuklu kaldığı dönemde hapis yatmak istediği cezaevi olarak da bilinen eski cezaevi kapatıldıktan sonra mülkiyeti şahıslara geçmiştir. Datça Belediye Başkanlığı tarafından kamulaştırılan tarihi bina, restore edilerek Demokrasi Anı evine dönüştürülmüştür.
Demokrasi Evi'nde kurulan kütüphanede Ressam İbrahim Çiftçioğlu tarafından bağışlanan    3 bin 257 kitap yer almaktadır. 
Cezaevinin bahçesinde sınırsızlık meydanı ile Datçalı heykeltıraş Elbruz Denge tarafından yapılan, “Ahmet Taner Kışlalı Fikir Sağlığı Heykeli' ile  heykeltıraş Halil İbrahim Sever tarafından yapılan “Barış Heykeli” yer almaktadır.
Cezaevinin bahçesinde sınırsızlık meydanı ile Datçalı heykeltıraş Elbruz Denge tarafından yapılan, “Ahmet Taner Kışlalı Fikir Sağlığı Heykeli' ile  heykeltıraş Halil İbrahim Sever tarafından yapılan “Barış Heykeli” yer almaktadır.